افغانستان یا دولت مخدری!؟

افغانستان یا دولت مخدری!؟

مترجم و محقق محمد گلشاهی

هر چند مشکلات افغانستان بدتر از این نمی تواند بشود، آخرین پیمایش دفتر مبارزه با جرم و مواد مخدر سازمان ملل متحد پیرامون تریاک در افغانستان (که در نوامبر سال گذشته منتشر شد) با لحنی صریح یادآور چالش‌های پیش‌‎روی یک کشور جنگ زده است. با وجود کاهش ۲۰ درصدی در مناطق تحت کشت خشخاش بین سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ ( که عمدتاً به دلیل خشکسالی بود)، اما تولید خشخاش همچنان به میزانی بسیار بالا و ۶۴۰۰ تن ادامه یافته است.

فعالیت مجدد تجارت غیرقانونی مواد در افغانستان بی سابقه است؛ این کشور در حال حاضر منبع تقریباً ۹۰ % عرضه جهانی هروئین است. با وجود حضور مداوم نیروهای بین المللی کمک به امنیت[۱] افغانستان و صرف ۸٫۶ میلیارد دلار در جهت مبارزه با مواد مخدر، تجارت مواد مخدر نه تنها از بین نرفته بلکه رونق نیز یافته است. کلیه اقدامات ریشه‌کنی انجام  شده داخل این کشور از سال ۲۰۰۸ تا  ۲۰۱۸ معادل تنها ۵ درصد کل تولید تریاک افغانستان در سال ۲۰۱۷ را از میان برده است.

مسئله مواد مخدر بیرون از محافل مبارزه با مواد به ندرت مورد اشاره قرار می‌گیرد، به ویژه وقتی صحبت از آینده افغانستان باشد. علی رغم اینکه  شواهد بسیار زیادی نشان از وجود ارتباط میان تجارت مواد مخدر و شورشیان دارد، مواد غیر قانونی هرگز به عنوان یک موضوع امنیتی اصلی در نظر گرفته نشده است. با این حال، اگر طالبان تنها ۱۰ درصد از درآمد سالانه مواد در افغانستان را دریافت کند، هر ساله ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون دلار برای تأمین بودجۀ شورشیان، جمع آوری خواهد شد و برآورد می شود که سود حاصل از تجارت مواد مخدر اغلب بسیار بیشتر از این میزان خواهد بود.

ارتباط افغنستان  با مواد مخدر موضوع جدیدی نیست. در دوران جنگ شوروی و افغانستان، این تجارت به یکی منابع مالی حمایتی برای مجاهدین مبدل شد، آن‌ها شروع به اخذ مالیات بر تولید تریاک از کشاورزان محلی کردند. هنگامی که طالبان در سال ۱۹۹۶ به قدرت رسید ارتباط بین آن‌ها و کشاورزان  به طور گسترده ادامه یافت، با وجود اینکه در سال‌های ۲۰۰۰- ۲۰۰۱ یک سال ممنوعیت تولید تریاک نیز از سوی طالبان اعمال شد. اگرچه در ابتدا اعتقاد بر این بود که این ممنوعیت یک اقدام صادقانه است تا از آن طریق طالبان به کمک‌های خارجی و همچنین شناسایی بین‌المللی دست یابد، اما اکنون به نظر می‌رسد هدف واقعی از این ممنوعیت توسط طالبان در طول این دوره، خالی کردن انبارهای موادشان به بهایی بسیار بالاتر بوده است.

امروزه همچنین مشخص شده که تلاش‌های طالبان برای امحای خشخاش، تأثیر فاجعه‌باری بر رفاه مردم این کشور و نیز بر حمایت از طالبان درون افغانستان داشت که این امر درس مهمی برای نیروهای آیساف است. در نهایت نیز همین عدم حمایت سقوط طالبان را در پی حمله آمریکا در سال ۲۰۰۱ تسریع کرد. در نتیجه بعید است طالبان مجدداً مرتکب همان اشتباه شود.

پس از مداخله نظامی ایالات متحده در افغانستان، تولید مواد مخدر به سرعت شروع به گسترش کرد و از طریق جنگ به افزایش خود ادامه یافت. امروزه تجارت مواد تقریباً در قلمرو تحت کنترل طالبان معادل ۳۵۴۰۰۰ هزار شغل تمام وقت است و با ۷ % تولید ناخالص ملی این کشور برابری می‌کند. این امر چالش‌هایی را پیش‌روی دولت افغانستان قرار داده و توانایی آن در ایجاد یک دولت کاملاً کارآمد را با  شک و شبهاتی روبه‌رو کرده است.

بر کسی پوشیده نیست که بسیاری از مفسران در مورد احتمال موفقیت مذاکرات صلح پیش رو میان آمریکا و طالبان به شدت تردید دارند. البته مقصود ما این نیست که چنین مذاکراتی اتلاف وقت است. بالعکس، پژوهش مؤسسه «رند» بر روی ۶۴۸ گروه تروریستی  در طول ۳۸ سال، نشان می‌دهد که در ۴۳٪  موارد، درگیری ها از طریق مذاکرات سیاسی پایان یافته است. دلیل اینکه احتمال موفقیت در افغانستان کمتر است، بیشتر به عدم گرایش طالبان برای مذاکره باز می‌گردد.

کنترل بر تجارت مواد یا دست‌کم درگیر شدن در آن به طالبان اجازه می دهد تا نسبت به دولت مرکزی کنترل بیشتری بر مناطق روستایی داشته باشد. این گروه قادر به تشکیل یک شبه دولت با منابع مالی مطمئن است و همچنین نسبت به دولت مرکزی توانایی بیشتری در ایجاد  ارزش سیاسی  برای بومیان دارد. بدون کاهش تجارت مواد یا فراهم سازی گزینه های جایگزین پایدار، امید اندکی برای درک عوامل اصلی این مسئله که چرا جنبش طالبان پس از ۱۷ سال درگیری و مرگ بنیان گذارانش همچنان بقای خود را حفظ کرده است.

گزارش سال ۲۰۱۸  بازرس ویژه ایالات متحده برای بازسازی افغانستان درباره موضوع مواد مخدر،  گزیده تأثرآوری از تعداد زیادی از این چالش‌ها را فهرست کرده است. این گزارش به شکست کامل در دستیابی به توافق میان کشورهای عضو «نیروهای بین المللی کمک به امنیت افغانستان» و دولت افغانستان پیرامون اهمیت این تجارت دراثر شکست این شورشیان اشاره کرده است. صراحتاً این حدس  را مطرح می‌کند که تا کنون هیچ یک از اقدامات معطوف به مبارزه با مواد مخدر به کاهش بلند مدت تولید تریاک منجر نشده است.

پس از ۱۷ سال و با کاهش نقش نیروی های بین المللی کمک به امنیت افغانستان در این کشور، اکنون شیوه‌های برخورد با این تهدید محدود شده است. این موضوع به علاوه کمپین حملات هوائی یک سال اخیر علیه آزمایشگاه‌های مواد مخدر را در سراسر افغانستان هدف قرار دهند که نتایج مشکوکی به بار آورده است. همچنین ممکن است برای تدوین چنین استراتژی دیر شده باشد و از سوی دیگر نیز این استراتژی شاید مورد حمایت دولت افغانستان قرار نگیرد.

طالبان ممکن است هرگز به قدرت یا مشروعیت در افغانستان بازنگردد، البته آن‌ها برای حفظ بقا و فعالیت به عنوان یک گروه شورشی نیازی به این امر ندارند. شکل‌گیری یک دولت مخدری در افغانستان نگرانی‌های امنیتی جدی برای منطقه و دنیا به همراه می‌آورد. بدون تلاش و اقدام متمرکز برای از بین بردن تجارت مواد مخدر، نهادینه شدن فساد و خشونت افغانستان همچنان ادامه خواهد داد و این امر کشور را در معرض خطر قرار داده است.

تحلیل انتقادی:

با وجود شعارهای جامعه جهانی مبنی بر ریشه‌کنی تریاک و مواد در افغانستان در سال‌های پس از سقوط طالبان، نیازی به گفتن ندارد که کشت، تولید و فروش مواد در این کشور در مقطع پس از اشغال این کشور توسط قوای بیگانه به شدت افزایش یافته و به چندین برابر میزانی که تا پیش از سال ۲۰۰۱ گزارش می‌شد بالغ شده است. تداوم این وضعیت و تشدید آن از یکسو و نبودن جایگزین‌های پایدار برای تریاک از سوی دیگر رفته رفته افغانستان را به یک دولت مخدری مبدل ساخته که نمی‌تواند به هیچ روی از این محصول جدا شده و منابع رشد اقتصادی خود را از راه‌های دیگری دنبال کند. به نظر می‎‌رسد راهکارهای غیر بومی که وضعیت و مقتضیات محلی این کشور را لحاظ ننماید برای برقراری صلح پایدار در افغانستان و کاهش معنی‌دار بلیه مخدری در این کشور راهگشا نیست..

منبع :

https://www.aspistrategist.org.au/afghanistans-transformation-into-a-narco-state/